Η Σοφία Μαντουβάλου είναι μια πολυβραβευμένη συγγραφέας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό όπου έχουν μεταφραστεί βιβλία της. Με συγγραφική πορεία πάνω από 30 χρόνων και με περίπου 70 βιβλία στο ενεργητικό της, στους μεγαλύτερους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους, έχει συνδυάσει με έντεχνο τρόπο τη φαντασία, το χιούμορ και το παράλογο σε ένα πλαίσιο στο οποίο η παιδικότητα βρίσκει τις καλύτερες στιγμές της. Οι σπουδές της στην Εξελικτική Ψυχολογία, στην Εκπαιδευτική Τεχνολογία και τη Σκηνοθεσία τη βοήθησαν ώστε να συνταιριάζει κάθε φορά με επιτυχημένο τρόπο και ανάλογα με το θέμα του βιβλίου, στοιχεία τους. Η θητεία της στην κρατική εκπαιδευτική τηλεόραση θεωρείται πολύ επιτυχημένη, δεδομένου ότι έχει στηρίξει με δικά της σενάρια τη λογοτεχνία για παιδιά Έχει δε συμμετάσχει σε κριτικές επιτροπές βραβείων λογοτεχνίας για παιδιά και δημοσιεύσει σχετικές μελέτες σε βιβλία ή σε περιοδικά Επίσης έχει συμμετάσχει σε προγράμματα φιλαναγνωσίας, δημιουργικής γραφής, το έργο της χρησιμοποιείται από εκπαιδευτικούς και είναι αντικείμενο μελέτης από Πανεπιστήμια Ελλάδας. Οι δε πολύ συχνές επισκέψεις της στα σχολεία την έχουν βοηθήσει αποτελεσματικά, ώστε μέσα από την ανατροφοδότηση με τα παιδιά να είναι αφενός κοντά τους και να συνδιαλέγεται μαζί τους, να αφουγκράζεται τις ανάγκες τους, τις απορίες και τα προβλήματά τους και αφετέρου να μπολιάζει τα βιβλία της με γενέθλια στοιχεία αυτής της παιδικής ηλικίας. Συγκατελέγεται σε εκείνους τους συγγραφείς των οποίων τα βιβλία είναι σαν να απευθύνονται στα παιδιά από τα ίδια τα παιδιά. Αλλά και ένα άλλο στοιχείο που προσδίδει εξαιρετική αξία στο έργο της είναι η πρόσληψή του από διαφορετικές ηλικίες. Τα περισσότερα βιβλία της μπορούν να διαβαστούν και από ενήλικες. Έχει τον τρόπο να αφήνει κενά απροσδιοριστίας ώστε η κάθε ηλικία να εντάσσει μέσα τους τη δική της βιωματική εμπειρία η οποία παράλληλα με το διάβασμα να μεταλλάσσεται δημιουργικά σε λογοτεχνική εμπειρία.

Τα κυριότερα θέματα των βιβλίων της είναι η ξενοφοβία και η διαφορετικότητα, γενικά οι διαπολιτισμικές αξίες, η συναισθηματική και κοινωνική νοημοσύνη, η αγωγή υγείας, η δημιουργικότητα, η δύναμη της αγάπης και η ελληνική γλώσσα. Τα περισσότερα βιβλία της , ανήκουν στην κατηγορία των εικονογραφημένων βιβλίων για παιδιά και ανάλογα με το είδος τους μπορούμε να το κατατάξουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες: στα εικονογραφημένα λογοτεχνικά βιβλία και στα εικονογραφημένα βιβλία γνώσεων.

Στην πρώτη κατηγορία η λογοτεχνικότητα των ιστοριών της είναι αξιοσημείωτη. Ο λόγος της απλός και απέριττος και ιδιότυπος ενίοτε, εμπεριέχει τον παραδοσιακό αλλά κυρίως τον νεωτερικό τρόπο γραφής. Με διακείμενα μυθολογικά αλλά και από την παγκόσμια παραμυθιακή παράδοση, με στοιχεία αυτοαναφορικότητας και με διάρρηξη της αφηγηματικής φόρμας σε ορισμένα βιβλία, στοχεύει πρωτίστως μέσω της χαράς, της ανατροπής, της πρωτοτυπίας και της ευφρόσυνης διάθεσης, στην αισθητική απόλαυση και δευτερευόντως στον έμμεσο προβληματισμό. Η συγγραφέας έντεχνα, συνειδητά αλλά και ασύνειδα προκαλεί τον αναγνώστη με μεταμυθοπλαστικό τρόπο να συμμετάσχει, να ενεργοποιηθεί κατάλληλα προκαλώντας το ενδιαφέρον του με ευχάριστο τρόπο. Για παράδειγμα στη Χιονάνη και τους επτά Νάτους βλέπουμε μια άλλη Χιονάτη που διάβαζε βιβλία στους νάνους, τους φρόντιζε και βέβαια με τη δική τους δημιουργική συμμετοχή, τους βοήθησε να αλλάξουν τις στερεότυπες συμπεριφορές τους! Αγάπησαν πρώτα τον εαυτό τους κι έγιναν ευχάριστα δακτυλοδειχτούμενοι (Νάτοι). Κάποτε βέβαια βαρέθηκαν και …..τότε λυπημένη η Χιονάτη έγινε …νάνος (Χιονάνη). Πρόκειται για μια ευχάριστη διακειμενκή ιστορία μεταμυθοπλασίας, ενσυναίσθησης και αποδοχής του άλλου μέσα από την τόνωση της αυτοεκτίμησης και της συογνωσία δοσμένη με φαντασία, και χιούμορ με ευφυή ανατρεπτικά μοτίβα.

Η Σοφία Μαντουβάλου σε όλα της τα βιβλία ξέρει να λέει «σοβαρά» πράγματα και θεμελιώδεις αλήθειες με απλό τρόπο και μέσα από παιγνιώδεις και δημιουργικές επινοήσεις. Για παράδειγμα το βιβλίο της Ο Ρίκο Κοκορίκο συνεισφέρει στη διαπολιτισμική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Με χιουμοριστικό τρόπο αναδεικνύει αλήθειες μιας κοινωνίας βαθιά ατομοκεντρικής. Μα πάνω απ’ όλα, το βιβλίο, είναι απολαυστικό κατά την ανάγνωση. Ο ήρωας είναι ο Ρίκο, ένας κόκορας Πορτορικανός, μετανάστης στην Ελλάδα. Έχει όμως άλλες συνήθειες. Για παράδειγμα, διαλέγει άλλη ώρα για το πρωινό ξύπνημα! Πώς αλλιώς αφού μέσα του έχει ακόμη καταγραμμένο το ρολόι του Πόρτο Ρίκο; Έτσι δεν είναι αποδεκτός από τους γονείς των παιδιών του σχολείου! Όχι όμως και από τα παιδιά!.

Η συγγραφέας στο βιβλίο η Δασκάλα που έγινε το κεφάλι της καζάνι παρουσιάζει ίσως την πιο σύγχρονη και ανατρεπτική δασκάλα της ελληνικής λογοτεχνίας για παιδιά. Μια δασκάλα γεμάτη αγάπη για τους μαθητές της που τους μεταμορφώνει σε αληθινούς δημιουργούς -όχι βέβαια χωρίς κόστος ψυχής!-. Ο τριτοπρόσωπος αφηγητής «αφήνει» πολλή ελευθερία στους ήρωες οι οποίοι αποκαλύπτουν τις σημαίνουσες παιδαγωγικές δομές της καθημερινής εκπαιδευτικής πράξης και μιας ζητούμενης ευχάριστης και ποιητικής μαθησιακής διαδικασίας με δεσπόζουσες έννοιες την αγάπη, τη φιλία, την αποδοχή του άλλου και ιδιαίτερα την αυτοεκτίμηση. Ο λυρικός ρεαλισμός με καταστάσεις και περιστατικά ντυμένα με ευρηματικό χιούμορ, μας φέρνει στο νου πολύ καλές στιγμές κλασικών σειρών όπως του Μικρού Νικόλα, των Σεμπέ-Γκοσινύ ή της δασκάλας Μαγιοπούλας, του Μπλάκερ.

Στη δεύτερη κατηγορία των βιβλίων γνώσεων η συγγραφέας με παρόμοιο τρόπο πετυχαίνει να συνδυάζει τη γνώση με το χιούμορ και τη φαντασία. Δεν επιλέγει την εύκολη λύση της παράθεσης γνώσεων, αλλά έντεχνα χειρίζεται τη γνώση μέσα σε χαλαρές είτε σε σύνθετες λογοτεχνικές ιστορίες. Έτσι η γνώση περνάει αβίαστα στις προσλαμβάνουσες αισθήσεις των μικρών μαθητών και αναγνωστών. Σχετικά βιβλία για τη γλώσσα όπου χρησιμοποιεί την ποίηση ή το σχέδιο (π.χ. Άλφα Βήτα χάχανα), για την αγωγή υγείας και τη διατροφή (Π.χ. Σειρά Η Κωλοτούμπα) βιβλία που χρησιμοποιεί κείμενα για κόμικς αλλά και αντικείμενα (π.χ. καθρέφτες) για να εμφυσήσει έμμεσα στα παιδιά μαθηματικές γνώσεις, δεξιότητες και εμπειρίες της καθημερινότητας, εγκαινιάζουν πρωτότυπες και ευχάριστες ιδέες για τα παιδιά, τα οποία ανάμεσα στα άλλα χρησιμοποιούν το βιβλίο και ως αντικείμενο.

Αληθινά πρωτότυπο με διεισδυτικούς διαλόγους είναι τα ημερολόγια αυτογνωσίας και συναισθηματικής και κοινωνικής νοημοσύνης. Πρόκειται για ημερολόγια σύμφυτα με τη συγγραφική δημιουργία και με το παιχνίδι συγγραφής αναγνώστη-ανάγνωσης. Πολλά παραδείγματα δημιουργούν στο μικρό αλλά και στο μεγάλο αναγνώστη μια διάθεση συγγραφικής συνδημιουργίας. Με την έννοια ότι ο αναγνώστης συμμετέχει πολλαπλώς στα μικρά δρώμενα των ημερολογίων και βάζει σε συνομιλία με τους ήρωες και τον εαυτό του. Επειδή ανακαλεί παρόμοιες συμπεριφορές, κρίνει τον εαυτό του, τον ελέγχει, αλλά κυρίως παρωθείται και μαθαίνει έμμεσα διασκεδάζοντας. Σε αυτό το ημερολόγιο φίλο-συμβουλάτορα-συνομιλητή, πάμπολλα παραδείγματα βγαίνουν από την καθημερινότητα μέσα από μια χιουμοριστική διάθεση για να καταλάβουμε τον εαυτό μας, να τον κατανοήσουμε σε σχέση με τους άλλους. Για να δούμε μέσα από μικρά ζωντανά κείμενα τα πλαίσια της αλληλοβοήθειας, της αληθινής ευτυχίας, της επιτυχίας στη ζωή.

Η εικονογράφηση των βιβλίων της προσδίδει στα βιβλία χαρούμενη εμφάνιση. Άλλοτε με ρεαλιστικό τρόπο και άλλοτε με εξπρεσιονιστικό, ως αποτέλεσμα της υποδειγματικής συνεργασίας της με αξιόλογους εικονογράφους, η εικονογράφηση εντάσσεται στο ίδιο πνεύμα των κειμένων.

Σε όλα τα βιβλία της Σοφίας Μαντουβάλου δύο υφολογικά στοιχεία είναι εκείνα που τα κάνουν να ξεχωρίζουν: το χιούμορ και η φαντασία τα οποία συνταιριάζονται δημιουργικά με ένα τρίτο στοιχείο ιδεολογικού περιεχομένου που σχετίζεται με τη συναισθηματική και κοινωνική νοημοσύνη και το οποίο διαπερνά έντεχνα τις διάφορες θεματικές τους Όσον αφορά στο χιούμορ, είναι πρωτότυπο και ανατρεπτικό. Παρουσιάζεται στα βιβλία της άλλοτε λεκτικό, σε φωνολογικό ή σημασιολογικό επίπεδο και άλλοτε καταστασιακό με την υπέρβαση, την υπερβολή, τον παραλογισμό, τη διαρκή έκπληξη. Αυτές οι μορφές του χιούμορ με έναν άκρως λογοτεχνικό τρόπο στο πλαίσιο πάντα της παιδικότητας, διασκεδάζει και ψυχαγωγεί πολλές φορές καυτηριάζει προβλήματα που συνδέονται είτε με τον ατομοκεντρισμό του σημερινού ανθρώπου είτε με το κοινωνικό σώμα και την ανάγκη του για συνεργασία και για αποδοχή του «άλλου». Αλλά και στα βιβλία γνώσεων οι γνώσεις μέσω των προαναφερόμενων μορφών του χιούμορ περνάνε αβίαστα, εντυπώνονται και αφομοιώνονται καλύτερα από τα παιδιά. Το φαντασιακό στοιχείο δε, μέσω του ανιμισμού ή της ρεαλιστικής ή υπερρεαλιστικής πολλές φορές συμπεριφοράς των ζώων ή των ανθρώπινων όντων μικρών ή ενηλίκων και στα αμιγώς λογοτεχνικά της βιβλία και στα βιβλία γνώσεων, δρά πάντα σε ένα πλαίσιο ώσμωσης με το χιούμορ, προσδίδοντας στην πραγματικότητα μια διάσταση ανθρώπινη, στα μέτρα του παιδιού και συγχρόνως οραματική της αυτεπίγνωσης, της συναισθηματικής και κοινωνικής αντιμετώπισης της πραγματικότητας.

Συμπερασματικά: η Σοφία Μαντουβάλου αποτελεί μια ιδιαίτερη παρουσία στην ελληνική λογοτεχνία για παιδιά, αλλά πιστεύουμε και διεθνώς. Είναι μια ολοκληρωμένη δημιουργός, η οποία από διαφορετικές πλευρές έχει αφενός στηρίξει και διαδώσει τη λογοτεχνία τους, αλλά το σημαντικότερο: τα βιβλία της με κύριο υφολογικό στοιχείο το συνδυασμό της φαντασίας με το χιούμορ στις διάφορες μορφές του, έχουν αγγίξει σύγχρονα ζητήματα που αναφέρονται είτε στην ατομική/συναισθηματική είτε στην κοινωνική συνειδητοποίηση των παιδιών, με τέτοιο λογοτεχνικό τρόπο, ώστε τα παιδιά να προσεγγίζουν και να γνωρίζουν καλύτερα τον εαυτό τους, τους άλλους και τον σημερινό πολύπλοκο κόσμο μας.