Η Σοφία Μαντούβαλου είναι μια ξεχωριστή συγγραφέας παιδικών βιβλίων. Τα βιβλία της απευθύνονται κυρίως σε παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας, ενώ συνομιλεί με μεγάλη επιτυχία με εφήβους ή και με ανηλίκους ενήλικες μέσα από την ποίησή της. Οι σπουδές της στην Εξελικτική Ψυχολογία, στην Εκπαιδευτική Τεχνολογία και στη Σκηνοθεσία συνέβαλαν σημαντικά τόσο στην επιλογή των πιο πρόσφορων θεμάτων στα βιβλία της, ανάλογα με την ηλικία των παιδιών, όσο και στη δημιουργία εκατόν πενήντα πρωτότυπων προγραμμάτων στην Εκπαιδευτική Τηλεόραση του Υπουργείου Παιδείας, στην οποία εργάστηκε επί 21 χρόνια (1979-2010).

Από την εξαιρετικά δημιουργική αυτή δουλειά της που υποστηρίζει το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας με την τεχνολογία, τη γνώση, το χιούμορ και τη φαντασία της η πρώτη σειρά κινουμένου σχεδίου για τη γλώσσα «Ένα γράμμα μια ιστορία», «βασισμένη σε αντίστοιχο ποιητικό της έργο», διακρίθηκε με διεθνή βράβευση. Η διαμονή της για μεγάλα διαστήματα στο εξωτερικό, η διδακτική της εμπειρία στα σχολεία της Ελληνικής Κοινότητας στο Μόντρεαλ, καθώς και σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα στον Καναδά και η απασχόληση της ως σεναριογράφου και εμψυχωτή σε Παιδικό Μουσείο στις Η.Π.Α. της δίνουν τη δυνατότητα να κινείται με μεγάλη επιτυχία στο χώρο των εκπαιδευτικών σεναρίων με τρόπο χιουμοριστικό, αντικομφορμιστικό και ιδιαίτερα φιλικό, για το παιδί.

Η Σοφία Μαντουβάλου εμφανίστηκε στο χώρο του παιδικού βιβλίου το 1982 με το βιβλίο της Ντο Ρε Μι Φα Σολ Λα Σι. Από τότε και για 32 χρόνια, μέχρι σήμερα έχει γράψει εβδομήντα (70) βιβλία, τα οποία έχουν συμβάλει στην ανανέωση του παιδικού εικονογραφημένου βιβλίου στην Ελλάδα, ενώ ο πρωτοποριακός χαρακτήρας τους έχει εκτιμηθεί και στο εξωτερικό. Το Αρχοντόπουλο που έγινε πύργος συγκαταλέγεται στη λίστα της διεθνούς βιβλιοθήκης του Μονάχου, το βιβλίο της ΑΛΦΑΒΗΤΑ Χάχανα έχει λάβει πανευρωπαϊκή διάκριση του Πανεπιστημίου της Πάντοβα ενώ το βιβλίο της Ρίκο Κοκορίκο συμμετείχε στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Socrates Comenius με θέμα την καταπολέμηση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού μέσα από τη λογοτεχνία.

Στα βιβλία της η Σοφία Μαντουβάλου ασχολείται με θέματα σύγχρονα και ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα, όπως είναι ζητήματα οικολογίας («Ντούρα ματσούκα»), ο ρατσισμός, η ξενοφοβία, (Ο Ρίκο Κοκορίκο), η διαφορετικότητα (Άλλα τα μάτια της μαϊμούς κι άλλα της κουκουβάγιας), καθώς και με καταστάσεις τις οποίες το μικρό παιδί ζει, στην καθημερινότητά του, αναδεικνύοντας αξίες, όπως είναι η αγάπη, η ελευθερία, η φιλία και η αξιοπρέπεια (Η δασκάλα που το κεφάλι της έγινε καζάνι). Ζητήματα της σύγχρονης κοινωνίας διατρέχουν όλο της το συγγραφικό έργο και προσφέρονται στο μικρό αναγνώστη με τρόπο ελκυστικό και αντισυμβατικό. Συγγραφική της πρόθεση να αντιμετωπίζονται αυτά από τα παιδιά αναγνώστες τόσο με τη λογική όσο και με το συναίσθημα.

Η Σοφία Μαντουβάλου έχει ασχοληθεί σχεδόν με όλα τα είδη της λογοτεχνίας για παιδιά. Κυριαρχούν οι μικρές εικονογραφημένες ιστορίες, τα παραμύθια, οι παραμυθικές ιστορίες και τα κόμικς καλύπτοντας τόσο το χώρο του λογοτεχνικού όσο και του λογοτεχνικού βιβλίου γνώσεων. Η βαθειά γνωριμία της με τη λογοτεχνία, ελληνική και ξένη και κυρίως με τα κλασικά και λαϊκά παραμύθια αξιοποιείται δημιουργικά και γόνιμα μέσα από τα διακείμενα που έντεχνα παρεισφρέουν στον αφηγηματικό της λόγο (Ο ψεύτης καθρέφτης της Ρόζυ-Ροζ, Το Αρχοντόπουλο που έγινε Πύργος κ.α.). Άμεσα συναρτημένη με το παραμύθι η σουρεαλιστική διάθεση της συγγραφέως που συμπλέκεται πολλές φορές με απόλυτη επιτυχία και με το λαϊκό παραμυθικό λόγο (Η κότα που έγινε αβγό). Η υπερρεαλιστική αυτή αντίληψη της πραγματικότητας δίνει τη δυνατότητα στην υπερβατική δύναμη της αγάπης, που πολύ συχνά εμφανίζεται στις παραμυθικές ιστορίες, να νικά το κακό.

Όλα τα θέματα που την απασχολούν προσεγγίζονται με διεισδυτική ματιά, ενώ προσφέρονται στο παιδί με ανατρεπτικό χιούμορ, δημιουργική φαντασία και με διάθεση παιχνιδιού, έξω από κάθε διδακτισμό, άμεσο ή έμμεσο. Αντίθετα τα κείμενά της συμβάλλουν στην ανατροπή της στερεοτυπικής σκέψης και στην ανάπτυξη της συναισθηματικής και κοινωνικής νοημοσύνης του παιδιού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα: Ο ψεύτης καθρέφτης της Ρόζυ-Ροζ, Οι φορεσιές του φεγγαριού κ.ά. Εκείνο, όμως, που προσπαθεί να πετύχει σε όλα της τα βιβλία είναι η ψυχική ωρίμαση του παιδιού, η ατομική του ανάπτυξη, καθώς και αυτή της συναισθηματικής και κοινωνικής του νοημοσύνης. Χαρακτηριστικό βιβλίο Η κότα που έγινε αβγό.

Η γλώσσα των κειμένων της, ζωντανή και ποιητική, διεγείρει το ενδιαφέρον του μικρού αναγνώστη μέσα από τους συνδυασμούς ήχων, με τις ανοίκειες, πολλές φορές, εικόνες, με το λεξιλογικό πλούτο, τη λεξιπλασία, κυρίως τα λεκτικά παιχνίδια, με την πολυσημία και τους συμβολισμούς λέξεων που δίνουν τη δυνατότητα σε κάθε αναγνώστη να προβεί σε πολλαπλές αναγνώσεις και γενικότερα να διευρύνει τα όρια του νου του.Ένα μεγάλο μέρος του έργου της Σοφίας Μαντουβάλου αποτελούν τα λογοτεχνικά βιβλία γνώσεων.

Η συγγραφέας προσφέρει γνώσεις στα παιδιά μέσα από τη μυθοπλασία. Έχει όμως προηγηθεί από την πλευρά της έρευνα και επιστημονική τεκμηρίωση των πληροφοριών που μεταδίδει με τρόπο ευφάνταστο, πάντα χιουμοριστικό, κατάλληλο για τις μικρές ηλικίες, προκαλώντας την περιέργεια αλλά και την αυτενέργεια του παιδιού. Η πλοκή κρύβει το γνωστικό στοιχείο και το κάνει αόρατο. Θα έλεγε κανείς ότι η γνώση υπηρετεί τη φαντασία. Τα επιστημονικά πεδία της φυσικής, της οικολογίας, των μαθηματικών, της μουσικής, της κοινωνιολογίας, της γλώσσας αναδύονται μέσα από την εκρηκτική φαντασία και το χιούμορ της συγγραφέως. Παρά το μυθοπλαστικό χαρακτήρα των κειμένων διακρίνεται ένας εκπαιδευτικός σχεδιασμός, ο οποίος είναι περισσότερο φανερός στα βιβλία που αφορούν τη γλώσσα (π.χ. ΑΛΦΑΒΗΤΑ χάχανα, Μια φανταστική κατσαρίδα φοράει περούκα με κοτσίδα). Ακόμη, η σειρά Περιπέτειες στο Λούνα Παρκ (κωμικογραφημένη γραμματική) αποτελείται από δέκα τεύχη κόμικ και αναδεικνύει την παιδαγωγική της γνώση αλλά και τόλμη στη διδασκαλία γραμματικών φαινομένων μέσα από έξυπνους διαλόγους και ευρηματικά παραδείγματα.

Εξετάζοντας το συνολικό έργο της Σοφίας Μαντουβάλου διαπιστώνει κανείς τη γόνιμη αλληλεπίδραση των σπουδών και της συγγραφικής της παραγωγής. Το λογοτεχνικό της έργο πρωτοπόρο, ανατρεπτικό για παιδιά της προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας συνδέεται άμεσα με την διαρκή της προσπάθεια για την ύπαρξη μιας εκπαίδευσης που να κινητοποιεί το ενδιαφέρον των παιδιών, να τα απελευθερώνει από την τυπική απόκτηση γνώσεων και να τα κάνει ενεργούς και κριτικούς αναγνώστες.

Αυτό επιδίωξε επί τριάντα δύο χρόνια με το έργο της στην Εκπαιδευτική Τηλεόραση, με τις επισκέψεις της στα σχολεία της Ελλάδας, με τη συμμετοχή της σε πολλά προγράμματα Φιλαναγνωσίας στην Ελλάδα και σε ελληνικές κοινότητες στην Ευρώπη, στην Αυστραλία, στην Αίγυπτο και στην Κύπρο μέσα από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, από πανεπιστήμια ή σχολεία. Η συμβολή της στην εκπαίδευση εκπαιδευτικών είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς βασίζεται σε νεοτερικές μεθόδους και τρόπους, όπως η δημιουργική γραφή, η διαθεματική προσέγγιση της γνώσης μέσα από τη λογοτεχνία, η ψηφιακή εφαρμογή της ποίησης για την ανάπτυξη της γλώσσας.

Το λογοτεχνικό της έργο έχει εκτιμηθεί ιδιαίτερα όχι μόνο από διακεκριμένους κριτικούς του παιδικού βιβλίου αλλά και από την Πανεπιστημιακή Κοινότητα και έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο στα Παιδαγωγικά Τμήματα δασκάλων και νηπιαγωγών της Ελλάδας. Η εκτίμηση στο λογοτεχνικό και στο παιδαγωγικό έργο της αποδεικνύεται ακόμη από την ανθολόγηση αποσπασμάτων από τα βιβλία της στο Ανθολόγιo των Α’-Β’ του Δημοτικού Σχολείου. Η απόφαση του Παιδαγωγικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Κρήτης να της αναθέσει τη συγγραφή σεναρίου του βραβευμένου εκπαιδευτικού CD Rom για τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας: «Ο Διαγόρας στην Ολυμπία» αποκαλύπτει επιπλέον την αναγνώριση των συγγραφικών της ικανοτήτων. Η μετάφραση έργων της στο εξωτερικό (Αγγλία, Κορέα, Κίνα), τα σημαντικά βραβεία, καθώς και οι διακρίσεις με τις οποίες έχει τιμηθεί (Πανευρωπαϊκή διάκριση του Πανεπιστημίου της Πάντοβα, τιμητικούς καταλόγους ΙΒΒΥ, βραχεία λίστα Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, περιοδικό Διαβάζω) αποτελούν ακόμη μια επιβράβευση ενός ιδιαίτερα αξιόλογου λογοτεχνικού έργου για παιδιά.

Το χιούμορ, η εκρηκτική φαντασία, η αμεσότητα, η ποιητικότητα, καθώς και οι νεοτερικοί τρόποι γραφής των κειμένων της παράλληλα με την τόλμη στην ανανέωση των θεμάτων και την ανάδειξη ανθρώπινων συναισθημάτων και αξιών αποδεικνύουν ότι η Σοφία Μαντουβάλου είναι μια σύγχρονη, ανατρεπτική και πρωτοπόρα συγγραφέας για μικρά παιδιά.

Άντα Κατσίκη Γκίβαλου
Καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας
στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης
του Πανεπιστημίου Αθηνών