BOOKPRESS.GR, 6/11/2013

Η Σοφία Μαντουβάλου απαντάει στην Αναστασία Καμβύση

Η Σοφία Μαντουβάλου βρίσκεται φέτος στο κατώφλι μιας μεγάλης χρονιάς: Υποψήφια για το σπουδαιότερο βραβείο για την παιδική λογοτεχνία, το βραβείο Άντερσεν, και με καινούργιο βιβλίο. Της μιλήσαμε με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου της «Το Φουστάνι με τις πεταλούδες», αυτό το Σάββατο στις 12, στον Πολυχώρο Μεταίχμιο, όπου θα συναντήσει τους μικρούς της αναγνώστες.

Ε. Θα μοιραστείτε μαζί μας μια ανάμνηση της παιδικής ηλικίας στην οποία πρωταγωνιστεί μια πεταλούδα;

Α. Από μικρή μου άρεσαν οι πεταλούδες. Θυμάμαι τα χέρια μου μπροστά στο στήθος, τους αντίχειρες να πιέζουν ο ένας τον άλλο, τα μικρά μου δάκτυλα να φτερουγίζουν και το στόμα μου να προσπαθεί να επαναλάβει τραγουδιστά τα λόγια της μαμάς μου: «Μια ωραία πεταλούδα... » Όταν ήμουν παιδί, μόλις έβλεπα μια πεταλούδα ήθελα να την έχω δική μου και άρχιζα να την κυνηγάω χωρίς ποτέ φυσικά να καταφέρω να την πιάσω. Ακόμα ακούω γοερά τα κλάματά μου από την απογοήτευση. Πολύ αργότερα σε ένα ταξίδι στη νέα Υόρκη προς το τέλος της εφηβείας μου γνώρισα τον συγγραφέα του βιβλίου «Οι πεταλούδες είναι ελεύθερες» ο οποίος προς μεγάλη μου έκπληξη ήταν τυφλός. Το έργο το είχα δει στο θέατρο στην Ελλάδα με την Ξένια Καλογεροπούλου και τον Φέρτη. Ακόμα θυμάμαι τα λόγια του: «Οι πεταλούδες είναι σαν τις ψυχές, πετάνε ελεύθερες». Πολύ αργότερα έμαθα για το μύθο και πως η πεταλούδα ονομάζεται και ψυχαλούδα. Έχω πολλές αναμνήσεις με πεταλούδες. Έχω και συλλογή από ζωγραφιστές πεταλούδες που μου χαρίζουν τα παιδιά στα σχολεία.

Ε. Η ιστορία σας ξεκινάει με ένα δώρο. Ένα φουστάνι με πεταλούδες γίνεται αιτία για να ξυπνήσει η ζήλεια ενός παιδιού για τα πράγματα της αδερφής του...

Α. Ένα φουστάνι με πεταλούδες χαρισμένο από τη νονά της στη μικρή Κάτια έγινε αφορμή γι αυτό το βιβλίο. Όταν αντίκρισα την Κάτια στο Τελόγλειο στη Θεσσαλονίκη με εκείνο το πανέμορφο φουστάνι με τις πεταλούδες, άρχισαν να φτερουγίζουν μες τη σκέψη μου. Μοιάζεις με παραμύθι της είπα. Ένα παραμύθι τόσο όμορφο, τόσο εύθραυστο, τόσο δυνατό, τόσο ελεύθερο, όσο οι μικρές ψυχές της αγάπης που στολίζουν το φόρεμά σου. Ένα βράδυ άρχισα να φτιάχνω το παραμύθι και να το διηγούμαι στην εγγονή μου τη Μυρτώ για να κοιμηθεί. Εκείνη αντί να κλείσει τα μάτια έγινε ηρωίδα της εξέλιξης του παραμυθιού και κριτικός λογοτεχνίας. Έτσι κάπως γράφονται τα παραμύθια.

Ε. Το βιβλίο σας μιλάει στα παιδιά για τις «ψυχές της αγάπης». Νιώθετε κι εσείς πως στις μέρες μας η αγάπη χάνει έδαφος στην παιδική λογοτεχνία, παραμερισμένη από τα ηρωικά κατορθώματα και τα μαγικά αντικείμενα που δίνουν υπερφυσικές λύσεις σε όλα τα προβλήματα των παιδιών;

Α. Στο βιβλίο μου οι πεταλούδες-ψυχές γνωρίζονται, αποδέχονται η μία την άλλη και αγαπιούνται. Νομίζω πως η αγάπη είναι πανταχού παρούσα στην παιδική λογοτεχνία. Η αγάπη για τη φύση και τα πλάσματά της. Η αγάπη για τον άνθρωπο και τα συναισθήματά του. Τα όνειρα των συγγραφέων πάνε χέρι χέρι με την αγάπη για έναν καλύτερο κόσμο. Ας μην ξεχνάμε πως το βασικό κίνητρο του συγγραφέα είναι η αγάπη του για το παιδί. Η αγάπη βρίσκεται μέσα στις ίδιες τις αξίες της ζωής που προωθεί η παιδική λογοτεχνία καθώς διαμορφώνει το πραγματικό μέσα από το φανταστικό. Ο μύθος βέβαια μπορεί να είναι ρεαλιστικός ή υπερρεαλιστικός, αλλά το καλό με πραγματικές πράξεις, με ηρωικά κατορθώματα ή υπερφυσικές λύσεις νικάει πάντα το κακό. Εξάλλου η ίδια η αγάπη απαιτεί την υπέρβαση. Και η υπέρβαση είναι και ηρωική και μαγική. Ο υπερφυσικός Σούπερμαν συμβολίζει το καλό και μάχεται το κακό. Όμως όσοι γράφουμε με υπευθυνότητα για παιδιά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η πραγματικότητα διαμορφώνει τη λογοτεχνία και η λογοτεχνία την πραγματικότητα.

Ε. Στο βιβλίο σας συναντιούνται πεταλούδες από όλα τα μέρη του κόσμου. Πώς νομίζετε ότι τα παιδιά αντιλαμβάνονται τη γεωγραφία; Ως κάτι που χωρίζει ή που ενώνει τους ανθρώπους; Σε ποιον πέφτει το βάρος να τους υποδείξει τη σωστή ερμηνεία της;

Α. Ο κόσμος μέσω της τεχνολογίας έχει εξελιχθεί σε ένα παγκόσμιο χωριό. Η απόσταση στην πληροφορία και τη φυσική επικοινωνία μικραίνει και οι σχέσεις αλληλεπίδρασης ανθρώπων και ιδεών γίνονται πιο στενές και διάφανες. Οι κουλτούρες των λαών μοιράζονται. Είναι φυσικό η κατανόηση του διαφορετικού να φέρνει πιο κοντά τους ανθρώπους. Όπως λέω και στο βιβλίο μου «Είμαστε τόσο διαφορετικές, αλλά και τόσο ίδιες. Οι ψυχές της αγάπης». Η ανθρωπογεωγραφία της ψυχής έχει έναν τόπο: την αγάπη όπου ενώνονται με ενσυναίσθηση ο ένας για τον άλλο οι λαοί. Η γεωγραφία της λογοτεχνίας -γεωγραφία ψυχής- ενώνει τους ανθρώπους. Η λογοτεχνία ως μέσον κοινωνικοποίησης των παιδιών έχει τη δική της ευθύνη. Οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, τα παντοδύναμα ΜΜΕ ας αναλάβουν τις δικές τους ευθύνες για τον κόσμο που καλλιεργούν.

Ε. Η αγαπημένη μου πεταλούδα στο βιβλίο σας είναι η ριγέ πεταλούδα των Ζουλού. Κι ας μην έχω καταφέρει να μάθω το όνομά της. Η δική σας;

Α. Η ριγέ πεταλούδα ακούει στο όνομα Ιζουμπαζουμπάνε. Είναι εύκολο αν επαναλάβεις το ζουμπά δύο φορές. Εμένα μου αρέσει η Μπατιγιόν που τη γιαγιά της την έλεγαν Μπατερφλάι και τον παππού της Παπιγιόν. Όπως βλέπεις μου αρέσουν οι πολιτισμικές επιμειξίες.

Ε. To Σάββατο θα συναντηθείτε με τα παιδιά σε μια γιορτή για το βιβλίο σας. Φτιάχνοντας τη δική τους πεταλούδα-ψυχή τα παιδιά θα γράψουν πάνω στα φτερά της μια ευχή. Τι θα γράψετε επάνω στη δική σας πεταλούδα;

Α. Θα μπορούσα να γράψω: «Με λένε Σοφία, είμαι μία από τις ψυχές της αγάπης. Θέλεις να γίνουμε φίλοι και μαζί να προσπαθήσουμε να φτιάξουμε αυτόν τον κόσμο καλύτερο;»

Ε. Το Φουστάνι με τις Πεταλούδες ετοιμάζει τη βαλίτσα του και για άλλες ελληνικές πόλεις για να συναντήσει τα παιδιά εκεί και να μεταφέρει μηνύματα αδερφοσύνης και αγάπης, σε αντίθεση με το ρατσιστικό και κοινωνικό μίσος που μοιάζει να κυκλώνει επικίνδυνα την ελληνική κοινωνία. Πώς βλέπετε αυτή τη δράση;

Α.  Ένα από τα άπιαστα όνειρα μου είναι πως όλα τα παιδιά του κόσμου έχουν ίσα δικαιώματα και ζουν αδελφωμένα και ελεύθερα πάνω στο πανέμορφο φουστάνι της γης και πως όταν μεγαλώσουν και θα φύγουν κάποτε σαν πεταλούδες-ψυχές από τη γη, θα αφήσουν στο κουκούλι της νέας τους ζωής, τα όνειρα, τις ελπίδες και τα έργα τους για έναν καλύτερο κόσμο. Με αφορμή το βιβλίο μου θα ξεκινήσει μία συμβολική δράση σε πολλές πόλεις της Ελλάδας για την ενίσχυση των διαπολιτισμικών αξιών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ένα κοινωνικό δρώμενο με φόντο ένα φουστάνι που θα γεμίσει με πεταλούδες που έρχονται από κάθε γωνιά της γης. Κάθε παιδί ζωγραφίζει και τοποθετεί στο φουστάνι την δική του πεταλούδα με τα χρώματα της δικής του ψυχής και το όνομά του γραμμένο στη γλώσσα της χώρας που κατάγεται. Έτσι μέσα από ένα παιχνίδι φαντασίας, οι ψυχές της αγάπης, οι φτερωτοί πανέμορφοι συγκάτοικοι της γης θα αγγίξουν χωρίς φόβο τα φτερά τους, για να γνωριστούν, θα αποδεχτούν ο ένας τον άλλο και να αγαπηθούν. Ένα είναι σίγουρο πως κανένα παραμυθένιο φουστάνι δεν θα νιώσει ποτέ τόση χαρά και ευτυχία.

Ε. Το 2012 προταθήκατε και για το βραβείο Άντερσεν 2014, ύψιστη τιμή για έναν συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας. Θα μάθουμε τα αποτελέσματα τον Μάρτιο του 2014 στην Έκθεση Παιδικού βιβλίου της Μπολώνια. Τι σήμαινε για εσάς η υποψηφιότητα;

Α. Όταν η δημιουργική προσωπική πορεία τριάντα χρόνων ανταμείβεται με την υποψηφιότητα για το βραβείο Άντερσεν δεν μπορεί παρά να νοιώσει κανείς μεγάλη χαρά και τιμή. Δεν το κρύβω πως είμαι πολύ χαρούμενη αλλά πιστέψτε με αυτό που αναζητάω βαθιά μέσα μου γράφοντας δεν είναι η αναγνώριση αλλά η κατανόηση. Το καλύτερο βραβείο για μένα είναι οι αστραπές στα μάτια των παιδιών στα σχολεία που με προσκαλούν, δείγμα πως με καταλαβαίνουν, πως οι ψυχές μας επικοινωνούν... Χρειάζομαι ελάχιστο χρόνο για να τα πείσω πως η φαντασία διαμορφώνει την πραγματικότητα. Κάθε επιβράβευση είναι βέβαια καλοδεχούμενη αλλά αυτό που έχω ανακαλύψει για τον εαυτό μου μέσα στη συγγραφική μου πορεία είναι ότι αυτό που πραγματικά ψάχνω είναι να βρω τον ιδανικό για μένα αναγνώστη, το alter ego μου που θα μοιραστεί μαζί μου την αισθητική μου για τον κόσμο. Την αισιοδοξία, τον καταλυτικό ρόλο που έχει το χιούμορ στη ζωή, την καθημερινή επανάσταση της πραγματικότητας για έναν καλύτερο αύριο μέσα από το σπάσιμο της στερεότυπης σκέψης. Αυτό που προσπαθώ να κάνω με τα παιδιά τόσα χρόνια είναι να τα γλυτώσω από την πλήξη της στερεότυπης σκέψης και να τα βοηθήσω να αναπτύξουν μέσα από τη λογοτεχνία, τη σκέψη και το συναίσθημά τους μήπως και βάλουν στην καρδιά μυαλό και στο μυαλό καρδιά.

Έρχομαι τώρα στην υποψηφιότητα μου για βράβευση ανάμεσα σε 29 συγγραφείς από όλον τον κόσμο. Ο κάθε συγγραφέας καλείται να υποβάλει στην κριτική επιτροπή του Διεθνούς οργανισμού ΙΒΒΥ, μέλος του οποίου είναι και η ΙΒΒΥ Ελλάδος, έναν φάκελο με συγκεκριμένα αιτούμενα για το συνολικό του έργο. Το εγχείρημα είναι μαραθώνιος. Με μεγάλη προσπάθεια κατάφερα να προετοιμάσω τις απαιτήσεις της υποψηφιότητας ώστε η Ελλάδα να έχει όπως και τα προηγούμενα χρόνια μια ακόμα αξιοπρεπή παρουσία στο διεθνή χώρο. Μια παρουσία χωρίς τη στήριξη του υπουργείου Πολιτισμού, με διαλυμένο το ΕΚΕΒΙ και με τους εκδοτικούς οίκους να διάγουν δύσκολες ώρες.

www.bookpress.gr